محیط زیست از دیدگاه اسلام
با افزایش توان فن آوری ها و تکنولوژی ها برای به دست آوردن منابع محیط زیست تعادل زیست محیطی به هم خورده و جوامع بین الملی را بر آن داشته است که برای حفظ محیط زیست و جبران زیان ها از دین کمک بگیرند. دیدگاه دین اسلام درباره توسعه پایدار، شایان تحقیق است که دو عامل زیر، اهمیت این تحقیق را دو چندان می کند.
نخست این که جریانی موسوم به بیداری اسلامی معتقد است که اسلام باید به سبب معتبر دانستن دین و دنیا اساس و روش پیشرفت جامعه در کلیه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قرار گیرد.
دوم آن که در بین دانشمندان، به تازگی برخی الگوهای غربی برای توسعه پایدار مطرح شده است که به شدت به دنبال تحکیم ماهیت غربی به گونه ای است که تمدن اسلام آن را پیش تر به عینیت در آورده است.
اسلام نشان دهنده راهی برای زندگی است که دیدگاه جامعی نسبت به هستی حیات انسان و روابط آن دارد. بدون شک انسان به منزله جزیی از هستی است که هر یک از عناصرش کامل کننده سایر مجموعه هستی می باشد، اما انسان ارتباط ویژه ای با سایر عناصر طبیعت دارد؛ ارتباطی از لحاط بهره برداری و توسعه.
خداوند خواسته که انسان وارث زمین باشد بنابراین علاوه بر این که جزیی از هستی است، مجری دستور الهی نیز هست، اسلام در کلیه شوون و روایت اسلامی دخالت کرده و برای همه آن ها مقرراتی وضع نموده است اما این بدان معنی نیست که برای هر موضوع با عنوان ویژه و متداول امروزی آن، حکم خاصی مقرر شود.
مساله محیط زیست نیز از همین قبیل است. به طور یقین در هیچ یک از منابع اسلامی به عنوان محیط زیست حکمی مطرح نشده است ولی بدون تردید در مورد آب، زمینِ، پاکی و ناپاکی و آتش سوزی و مسایلی از این قبیل در آیات و احادیث احکام زیادی وجود دارد که به کمک آن ها می توان مقررات دقیقی برای مسایل محیط زیست به دست آورد.
« مساله محیط زیست مساله ای است که شاید در حدود ۲۰ و یا ۳۰ سال می شود که سر آن بحث می گردد اما خود مفاهیم محیط زیستی بیش از ۱۴۰۰ سال است که در قرآن آمده است. اکثر آیات قرآن کریم ارتیاط می گیرد به مفاهیم محیط زیست. راجع به ترتیب حیوانات، کشف نباتات و درختان همه و همه مسایلی که ارتباط به زندگی روزمره انسان ها و محیط زیست دارد، همه در قرآن کریم آمده است. در قرآن کریم ۱۴۰۰ سال پیش راجع به اهمیت درخت، اهمیت غرس نهال، جنگلات و این که چگونه انسان ها از حیوانات نگهداری کنند، آیات و احادیثی آمده است. هم چنین اسلام در مورد این مسایل گفتنی های زیادی دارد که هر کدام از آن ها قابل تفکر و اندیشیدن است. در واقع اگر اسلام بر حمایت عناصر اصلی در محیط زیست و حفاظت آن تاکید دارد، به خاطر خیر انسان و تامین ضروریات و حاجت های انسان- چه برای نسل حاضر و چه برای نسل های آینده- است. و انسان را متوجه نگهداری از خود و محیط زیست خود می کند. در اسلام ضرر زدن به هر چیز ممنوع است...»
خداوند نعمت های بسیار زیادی را در اختیار بندگان خویش قرار داده است که انسان نباید اسراف کند و یا آن را تکذیب کند بلکه باید شکر گذار باشد. مسلمانان مکلف هستند که با توجه به دستورات قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم زندگی فردی و اجتماعی خود و حتی ماحول خود را به آن شکل عیار سازند. انسان باید از تمام نعمت های خداوند به گونه ای استفاده کند که اسراف نکند و حق نسل های بعدی را از بین نبرد. بی دلیل استفاده نکنند و این طور فکر نکنند که هرچیز در زمین است فقط برای همین نسل و همین عصر آفریده شده است. نسل های بعدی هم از زمین، آب و هوا، درخت و دیگر چیز ها حق دارند و نباید استفاده انسان ها اسراف گونه باید؛ طوری نباشد که نسل های نفرین کنند.
پیامبر اکرم در قسمت نظافت و پاکی می فرماید: خداوند زمین را پاک آفرید و شما هم آن را پاک نگاه دارید.
در آیه ۶۱ سوره هود آمده است: خداوند شما را در زمین خلق کرد، شما را به عمارت و آباد کردن زمین گذاشت. هم چنین آب به عنوان یکی از مظاهر طبیعت که باید از آلودگی ها مصوون بماند مورد توجه اسلام می باشد. آیه زیر از قرآن کریم اشاره به اهمیت و نقش آب در زندگی بشر دارد.
آیه ۳۰ سوره انبیا: از آب همه چیز را زنده کردیم، پس گیاه، حیوان و انسان زندگی شان به آب بستگی دارد. از سوی دیگر، در دین اسلام قانون لاضرر و لاضرار فی الاسلام ) وجود دارد که بر طبق آن ضرر و زیان زدن به شخص یا اشخاص دیگر به هیچ وجه روا نیست و پیامبر اسلام – صلی الله علیه و آله وسلم- به شدت آن را نهی فرموده است. امروزه آلودگی محیط زیست مصداق بارز ضرر وارد کردن به سلامت افراد جامعه به شمار می آید.بحران محیط زیست که در حال حاضر گریبان گیر اکثر کشورهاست. دین اسلام از طبیعت و جهان محیط بر انسان و خود انسان، تعریف مخصوص به خود دارد که می تواند از طریق اصلاح اخلاقی و تربیتی بشر، راهگشای حل معضلات زیست محیطی امروز باشد.
منظور از مطالب فوق آن نیست که به عقب برگردیم؛ بلکه هشدار می دهیم که مبادا وسیله را جایگزین هدف کنیم. اقتصاد، فیزیک و فن آوری برای زندگی لازم است؛ اما ما برای آنها زندگی نمی کنیم.
راه حل برای بحران محیط زیست در گرایش دینی است که در آن مفهوم رابطه انسان با طبیعت و تسلط او را بر فرایند استفاده از منابع طبیعی، مجددا تعریف نماید. بدین معنا که انسان مانند باغبان، چنان هوشایارانه عمل کند که به جای تباه ساختن کیفیت محیط زندگی خود، آِن را غنی و سرشار سازد.
دعوت مردم به حفظ محیط زیست بدون استمداد از یک پشتوانه دینی، بی اثر خواهد بود و به همین دلیل باید کوشش نمود تا عوامل مخرب زیست محیطی در پرتو ایمان و تقوا رفع شوند.
با توجه به توضیحات فوق به نظر می رسد اگر توصیه های پایداری و حفاظتی بر اصول دینی بنا شوند، از ضمانت اجرایی مستحکمی برخوردار خواهند بود و شک نیست که در آینده نه چندان دور، علم محافظت از محیط زیست نیز همانند سایر علوم به ظرایف و اسرار نهفته بیشتری پی خواهد برد.
